Tản mạn chuyện thời gian

08:49 SA @ Thứ Tư - 30 Tháng Mười Một, 2005

Thời gian là gì?

Những xã hội nguyên thủy có thể đã sắp xếp cuộc sống của mình bằng những quan niệm đơn giản "trước" và "sau" tuần trăng, mùa, mặt trời mọc và mặt trời lặn. Đối với những xã hội tân tiến, khái niệm thời gian ngày càng phức tạp. Xuyên suốt tất cả những ý tưởng của chúng ta về thời gian là hai quan niệm tương phản nhau. Thứ nhất, thời gian là một đường thẳng gồm những sự kiện, phút, giờ, ngày, tháng, năm riêng biệt, mỗi đơn vị trôi qua trong một chuỗi nối tiếp nhau không bao giờ kết thúc. Thứ hai, thời gian là một vòng tròn, tuần hoàn đều đặn trong đó 60 phút trong một giờ, 24 giờ trong một ngày, 7 ngày trong một tuần v.v... cứ lặp đi lặp lại.

Theo thần thoại Hy Lạp, con Nhân sư, một quái vật mặt phụ nữ mình sư tử và có cánh chim, đã đố tất cả những du khách trên đường đến thành Thebes: "Sinh vật nào buổi sáng đi bốn chân, buổi trưa đi hai chân, và buổi chiều đi ba chấn?"'Ai không trả lời được đều bị nó ăn thịt. Tuy nhiên, Oedipus đã đáp đúng: "Con người", và Nhân sư phải tự sát. ông ta đã hiểu ra rằng câu đố này là một ẩn dụ về thời gian. Đi bốn chân là hình ảnh một đứa bé đang bò, hai chân là Một người trưởng thành, và ba chân là một người già chống gậy. Chỉ cần nghĩ đến một chuỗi thời gian lâu dài hơn là giải được. Ông cũng hiểu rằng các kiểu định hướng thời gian được nén gọn bên trong câu đố này, và ngôn từ cho phép ta làm chuyện đó.

Khi tạo ra những công cụ nhân tạo để đo lường thời gian, chúng ta định hình kinh nghiệm của mình về thời gian. Ta có thể phân biệt giữa thời hạn và chuỗi nối tiếp, và bằng la bàn có thể phân định rạch ròi về thời gian thiên văn, thời gian để trái đất quay quanh mặt trời. Ta có thể nhìn nhận thời gian theo cách cố định như thế này dựa vào chuyển động của trái đất; hoặc có thể nhìn nhận thời gian theo kinh nghiệm chủ quan; trên một chiếc máy bay phản lực, vị trí của "con chim sắt" đôi khi thể hiện trên một bản đồ trái đất, dường như ta đang bò chậm như rùa đến đích.

Thánh Augustine từng nhận định rằng thời gian nếu xem như một hiện tượng chủ quan có thể rất khác so với thời gian nếu xem như một khái niệm trừu tượng. Nếu thời gian ở dạng trừu tượng, ta chẳng thể biết tương lai vì nó không ở đây, và cũng chẳng biết mặt mũi quá khứ là gì. Ta có thể có ký ức, có kỷ niệm, nhưng diễm xưa đã xa rồi còn đâu thấy nữa. Điều duy nhất hiện hữu là hiện tại, đó là con đường duy nhất về quá khứ và đến tương lai. Augustine viết: "Do đó, hiện tại có ba chiều: hiện tại của những chuyện quá khứ, hiện tại của những chuyện hiện tại và hiện tại của những chuyện tương lai".

Những dị biệt văn hóa có liên quan đến thời gian. Như đã nói, thời gian có thể được xem như một đường thẳng gồm những sự kiện theo trình tự diễn ra với khoảng cách đều đặn Hoặc cũng có thể xem thời gian như một vòng tuần hoàn, nén quá khứ, hiện tại và tương lai dựa theo những điểm tương đồng giữa chúng: bốn mùa và các nhịp điệu. Những ai theo quan điểm thứ nhất sẽ tuân thủ trình tự, bất cứ xáo trộn nào về trình tự sẽ khiến cho họ cảm thấy "long thể bất an". Cứ thử chen ngang một hàng người xếp một quầy vé ở Anh chẳng hạn; lập tức bạn sẽ "lãnh đủ" những lời phản đối hoặc chí ít cũng là những ánh mắt bực tức như muốn nói "Đồ thiếu văn hóa?". Ai cũng phải đợi đến lượt mình; trâu chậm uống nước đục, như vậy mới là "biết điều". Tại Luân Đôn, nhà nghiên cứu văn hóa Fons Trompenaars đã từng thấy một hàng người đang đợi xe buýt thì trời mưa như trút nước. Tất cả đều tỉnh queo... đội mưa đứng đợi, bất chấp mình mẩy ướt nhẹp. Mặc dù mái che ở sát ngay đó nhưng không ai chạy vào núp mưa vì sợ mất chỗ. Họ thích hành động một cách đúng đắn hơn là có hành động đúng đắn. ở Hà Lan, ta có thể là ông hoàng bà chúa, nhưng nếu đang giữ chỗ thứ 46 trong hàng người xếp trước quầy bán thịt mà ta bước lên đòi được phục vụ khi chỉ mới gọi đến số 12, thì coi như ta tự chuốc họa vào thân. Gấp gáp hả, rách việc; thứ tự là thứ tự. Đi từ A đến B theo đường thẳng với nỗ lực tối thiểu và đạt kết quả tối đa được xem là hiệu quả. Nhược điểm của lối tư duy này (phổ biến ở Tây Bắc âu và Bắc Mỹ) là "đường thẳng" không phải luôn luôn tối ưu: nó không thấy được tính hiệu quả của những hoạt động được chia sẻ và những mối liên kết chéo.

Những người có quan điểm đồng bộ hóa thích làm nhiều việc song song, giống như một diễn viên xiếc tung hứng 6 quả bóng cùng lúc. Họ có một mục tiêu cuối cùng rõ ràng, nhưng có nhiều bước khác nhau và có thể hoán đổi cho nhau để đạt đến đích, thậm chí có thể "nhảy cóc". Ngược lại, người thích theo trình tự vạch ra một con đường rõ ràng với những mốc thời gian để hoàn tất từng giai đoạn. Họ không muốn lịch trình bị xáo trộn bởi những biến cố bất ngờ. Trong cuốn Ngôn ngữ thầm lặng, nhà nghiên cứu Hall cho biết những nhà thương thảo người Nhật thường đề nghị giảm giá hoặc đưa ra điều khoản đòi ưu đãi sau khi các đối tác người Mỹ đã xác nhận đặt vé máy bay từ Tokyo về nước Để tránh đảo lộn lịch làm việc, người Mỹ thường đành phải nhượng bộ những đòi hỏi của người Nhật.

Phong cách làm việc đồng bộ là điều khác thường đối với người thích trình tự. Trompenaars có lần mua vé máy bay tại một quầy ở Argentina; cô nhân viên vừa viết vé (rất chính xác) vừa nói chuyện điện thoại với một cô bạn và hết lời khen đứa con của người bạn. Người làm nhiều việc cùng một lúc có thể (hoàn toàn vô tình) xúc phạm những ai chỉ quen làm mỗi lúc một việc. Tương tự, người làm từng việc một có thể (hoàn toàn vô tình) xúc phạm những ai quen nhiều việc cùng một lúc. Sau chuyến đi Hà Lan để gặp sếp, lúc về nước, một giám đốc Hàn Quốc kể lại cú sốc và nỗi thất vọng của mình: "ông ta đang nói chuyện điện thoại thì tôi bước vào. ông ta chỉ giơ tay khẽ chào tôi, rồi rất bất lịch sự tiếp tục nói chuyện cứ như thể tôi không có trong văn phòng. Mãi đến năm phút sau, khi nói chuyện xong, ông ta mới đứng dậy chào tôi rất nồng nhiệt nhưng chẳng chân thành chút nào: 'Chào Kim, hân hạnh được gặp anh'. “Tôi thật không tin nổi."

Đối với người đồng bộ, nếu không được chào hỏi tự nhiên và tức thời, thậm chí khi người kia đang bận điện thoại, thì coi như bị khi dễ. Nếu ta "trình tự hóa" các cảm xúc của mình và tạm trì hoãn biểu lộ chúng cho đến khi mọi việc khác được giải quyết xong, thì coi như ta không chân thành với họ. Ta cần phải chứng tỏ ta quý họ bằng cách dành thời gian cho họ, cho dù họ từ trên trời rơi xuống.

Người thuộc típ trình tự sắp đặt thời gian biểu rất chặt chẽ, sít sao. Thật là bất lịch sự nếu ta đến trễ dù chỉ vài phút vì lịch trình cả ngày làm việc sẽ bị ảnh hưởng. Thời gian được xem như một hàng hóa cần được dùng triệt để, và sự chậm trễ cướp mất của họ những giây phút quý báu trong một thế giới "thời gian là tiền bạc".

Những nền văn hóa đồng bộ ít chú trọng đến việc đúng giờ; ở đó đúng giờ có nghĩa là có thể xê xích chút ít. Chẳng phải vì họ không biết thời gian tựa bóng câu qua cửa sổ, mà vì có nhiều giá trị văn hóa khác "cạnh tranh" với tính đúng giờ. Thường họ cần phải dành thời gian cho những người mà mình có quan hệ đặc biệt. Đang bù đầu với công việc mà mẹ, người yêu hay bạn bè thình lình xuất hiện, thì ta cũng ráng mà tươi cười trò chuyện, hỏi han. Công việc túi bụi không phải là cái cớ để lờ đẹp, hay "hẹn lần khác"; bằng không, họ sẽ cảm thấy bị xúc phạm. Nhà nhân chủng học người Pháp Raymond Canoll kể về một cô gái Mỹ viết giấy nhắn cho người yêu Pháp: "Anh có thể cho em biết tối nay anh có muốn gặp em hay không? Nếu không, em sẽ tính kế hoạch khác. " Anh chàng người Pháp "quê độ”, vì theo anh ta, đã yêu nhau thì phải luôn dành thời gian cho nhau, không thể nào để thời gian biểu của cô chen vào mối quan hệ tình cảm của họ. Vì đủ thứ lý do như thế, giờ hẹn gặp có thể chỉ mang tính xấp xỉ trong những nền văn hóa đồng bộ. Biên độ thì mỗi nơi mỗi khác; ở các nước châu âu La tinh có thể xê xích chừng 15 phút, còn ở Trung Đông và châu Phi có thể xê xích... một buổi hay một ngày. Vì hầu hết những người có cuộc hẹn đều có những hoạt động khác song song, nếu ta bắt họ phải đợi thì cũng chẳng phiền hà gì, và nếu ta đến trễ có khi lại hay, thuận tiện cho họ có thời gian cho những hoạt động chưa lên kế hoạch. Ngay cả việc chuẩn bị tiệc tùng cũng bị ảnh hưởng bởi cách định hướng thời gian. ở các nền văn hóa tuân thủ trình tự và đúng giờ, người ta thường chuẩn bị đúng chính xác lượng thức ăn cần dùng, và sửa soạn sao cho đồ ăn sẽ bị hư hoặc nguội lạnh nếu thực khách đến trễ. ở các nền văn hóa đồng bổ, thức ăn thường được chuẩn bị dư thừa để phòng khi có thêm khách bất ngờ đến dự, và thức ăn phải là loại khó hư, hoặc được chế biến theo ý muốn của khách.

Thời gian có ý nghĩa không chỉ với từng cá nhân mà còn đối với các tập thể hay các nền văn hóa. Emile Durkheim, nhà xã hội học người Pháp, xem thời gian là một cấu trúc xã hội giúp cho những thành viên của một nền văn hóa phối hợp những hoạt động của mình. Điều này có những ý nghĩa quan trọng trong bối cảnh kinh doanh. Thời gian hẹn gặp hay thời hạn hợp đồng đã được thỏa thuận có thể chỉ là xấp xỉ hoặc chính xác. Nếu ta được giao một công việc với thời hạn 1 tuần, thì cũng tùy sếp của mình thuộc nền văn hóa nào mà ta có thể hiểu 1 tuần là đúng 1 tuần phải làm xong, hay đó chỉ là khoảng thời gian gợi ý ngày giao hàng có thể lệch vài ngày so với ngày ghi trên hợp đồng, nhưng cũng có khi có điều khoản nghiêm khắc phạt hàng ngàn đôla nếu chậm trễ một ngày.

Nguồn:
FacebookTwitterLinkedInPinterestCập nhật lúc:

Nội dung liên quan

  • Nhân viên tại Mỹ “đốt” thời gian nhiều hơn cho web

    28/11/2005Hoàng Hải (Theo TechWeb News)Ngày 11-7-2005, AOL và Salary.com vừa đưa một kết quả nghiên cứu cho biết rằng đa số nhân viên công sở tại Mỹ đã phung phí đến hơn 2 tiếng đồng hồ trong một ngày để … lướt web.
  • Đừng để thời gian trở thành chi phí

    28/11/2005Nguyễn Tân KỷChúng ta đều biết, thời gian là vàng bạc. Thời gian là một thứ tài sản đặc biệt cần phải quan tâm và quản lý. Nhưng khi bị cuốn vào công việc, chúng ta thường quên mất giá trị của nó. Điều hay gặp phải trong các doanh nghiệp nhỏ và vừa là cách thức và tần suất họp. Họp thế nào để có kết quả?
  • Cảnh sát thời gian

    27/10/2005Nguyễn BìnhĐể giúp bạn ngăn chặn và tiêu diệt “Những kẻ đánh cắp thời gian”, xin nêu tiếp về những “Cảnh sát thời gian”...
  • Những kẻ đánh cắp thời gian

    21/10/2005Nguyễn BìnhÝ tưởng về quản lý thời gian đã có từ cách nay hơn 100 năm. Tuy nhiên thuật ngữ “quản lý thời gian“ đã tạo cho ta hiểu sai về việc mà một người có thể làm được. Thời gian là không thể quản lý được, chúng ta chỉ có thể quản lý bản thân và thời gian ta sử dụng. Như vậy quản lý thời gian và thực chất là quản lý bản thân chúng ta...
  • Giới trẻ đang “chi tiêu” thời gian như thế nào

    12/10/2005Cảnh báo sự lây lan của virut ngủ. Nhiều người đã biết kéo dài thời gian của ngày. Có phải họ đang “cận thị” về tương lai của chính mình?
  • Để "quản lý" thời gian

    23/09/2005Thời gian có khi trôi vùn vụt mà bạn chưa kịp làm xong điều muốn làm? Có khi lại trôi qua thật nhàn rỗi? Bạn đã biết cách quản lý thời gian?
  • Nghịch lý của thời gian

    09/08/2005TS. Nguyễn Sĩ Dũng“Thời gian chúng ta có là tiền bạc chúng ta không có” (Ilia và Petrov). Nhật xét nói trên không biết hóm hỉnh đến đâu, nhưng thật sự an ủi lòng người: Cuối cùng thì chúng ta ai cũng có được một cái gì đó – chí ít ra là thời gian. Thời gian không sở hữu được nhưng ai cũng có. Cái dễ sở hữu hơn là tiền bạc thì ngược lại – nhiều người không có.
  • Bí ẩn của thời gian

    22/07/2005Mai Sơn dịchNếu bạn xem đồng hồ, bạn biết được thời gian trong ngày. Nhưng không ai biết bản thân thời gian là gì. Chúng ta không thể nhìn thấy nó. Chúng ta không thể chạm được nó. Chúng ta không thể nghe thấy nó. Chúng ta nhận biết nó chỉ bằng cách chúng ta đánh dấu sự trôi qua của nó.
  • Nguyên tắc SMART trong nghệ thuật quản lý thời gian hiệu quả

    06/07/2005Cuộc sống ngày nay với sự đòi hỏi ngày càng cao trong công việc bắt buộc chúng ta phải có kỹ năng làm việc tốt để có thể thích nghi được với nó, đạt được kết quả cao trong công việc cũng như cân bằng được cuộc sống cá nhân và gia đình. Tuy nhiên, với quỹ thời gian bất biến thì không phải lúc nào chúng ta cũng có thể giải quyết hài hoà được việc này. Mỗi ngày có 24 tiếng, một tuần có 7 ngày, 1 tháng có 30 ngày và một năm qua đi chỉ sau 365 ngày. Nhưng luôn luôn chúng ta cảm thấy thời gian đó chưa đủ và ta như những kẻ mắc tội đánh cắp thời gian của gia đình và cá nhân. Vậy thì tại sao trong một chứng mực thời gian nhất định, có người chẳng làm nên trò trống gì trong khi một số người làm được vô khối việc lớn lao to tát?
  • Thời gian của bạn

    07/07/2005Thời gian là cuộc sống của bạn. Do vậy, trở thành người biết làm chủ thời gian là rất cần thiết. Nếu bạn chưa đọc qua Những nguyên tắc hành động hay viết ra những nhiệm vụ của mình thì hôm nay chỉ là một ngày, lúc này chỉ là một thời điểm mà thôi. Nếu bạn bị định hướng sai thì việc bạn đang tiến triển mọi việc nhanh như thế nào cũng không thành vấn đề.
  • Để tiết kiệm quỹ thời gian

    29/06/2003Đời người thật ngắn ngủi. Quỹ thời gian của mỗi người rất hạn hẹp so với yêu cầu sử dụng. Vậy làm thế nào để tiết kiệm được thời gian một cách triệt để nhất?
  • xem toàn bộ